Wat de fotografie je leert over compositie

Zowel in een kort verhaal als in een foto verhouden de elementen zich tot elkaar. Dat lijkt een droge constatering, maar het is van wezenlijk belang. Je kunt er je voordeel mee doen bij het componeren van je verhaal.

Binnen het kader
Stel je voor: je fotografeert een oude blanke vrouw en een Chinees bellenblazend jongetje die samen op een bankje in het park zitten. Alleen al door ze samen in een kader op te nemen, verhouden dat jongetje en die vrouw zich tot elkaar, zelfs als ze niets met elkaar te maken hebben. Alleen al het feit dat ze zich samen binnen het kader bevinden, legt een verband. De kijker gaat zich, al dan niet bewust, vragen stellen: Is die vrouw de oma? De oppas? Een vreemde? En als die vrouw de oma is, hoe is het dan voor haar om een Chinees kleinkind te hebben? Woont het Chinese kleinkind in Nederland? Kunnen ze elkaar verstaan?

Een kijker en een lezer gaan als vanzelf verbanden leggen met dat wat jij binnen een kader aanbiedt, ook zonder dat je de verbanden benoemt.

Buiten het kader
We gaan verder met het voorbeeld. Zelfde foto, maar de vrouw kijkt nu overduidelijk weg van het jongetje, haar blik is gericht op iets buiten het kader. Opnieuw zal de kijker verbanden gaan leggen, zichzelf vragen stellen. Deels zullen de vragen nog steeds verband houden met wat er binnen het kader gebeurt. Een voorbeeld van dat type vraag is: Waarom kijkt ze bij dat jongetje vandaan? Is ze boos op hem? Of is ze gewoon niet geïnteresseerd in hem? Maar de vragen kunnen nu ook van een ander type zijn: Wat ziet die vrouw buiten het kader? Waarom heeft dat zo overderduidelijk haar aandacht? Wat kan er zo belangrijk zijn dat  het meer haar aandacht heeft dan het jongetje naast haar? Kortom: door de wegkijkende blik zijn nu ook elementen van buiten het kader betrokken bij de foto.

Het verband binnen het kader versterken
Een heel fraaie compositie van elementen bínnen het kader, kwam ik tegen in het recente verhaal ‘Temporary’ van Marisa Silver (de eerste helft daarvan is te lezen op Amazon, via ‘look inside’ in haar bundel ‘Alone with you‘). Silver doet daarin iets dat ik niet eerder bewust in korte verhalen ben tegengekomen: ze maakt herhaaldelijk vergelijkingen met iets dat ze eerder in het verhaal heeft genoemd. Ze recyclet als het ware elementen uit het verhaal, geeft die oude elementen een nieuwe betekenis. Heel economisch dus, en daarmee echt iets voor een kort verhaal. Dit vraagt om een paar voorbeelden (die overigens allemaal uit dit verhaal ‘Temporary’ komen).

Voorbeeld 1 Vivian woont in bij de vrijgevochten Shelly. Shelly is nogal makkelijk, ze laat overal geld slingeren. Op een gegeven moment treft Vivian bij thuiskomst Shelly’s scharrel Toby aan, terwijl Shelly zelf de hort op is. En dat is het moment waarop de schrijfster twee verhaal-elementen (die eigenlijk los van elkaar staan) met elkaar verbindt:

“Waarom was Toby niet in zijn eigen huis? Misschien had Shelly hem laten rondslingeren zoals ze haar honderd-dollarbiljetten liet rondslingeren, bewijs van haar onverschilligheid.”

Ze vergelijkt het verhaalelement “rondslingeren van geld” met “Toby die zomaar in hun huis is, zonder dat Shelly er is om zich met hem bezig te houden”.

Voorbeeld 2 Vivians vader heeft misschien een buitenechtelijke relatie. Dat zet haar aan het denken: wat geeft hij om haar en haar moeder? Als Vivian met Toby naar bed gaat, voelt ze dat ze tegelijkertijd om hem geeft en niet om hem geeft. Ook nu brengt de schrijfster twee (op zichzelf staande) verhaal-elementen met elkaar in verband:

“Was het mogelijk om wel en niet om iemand te geven op hetzelfde moment, zoals het mogelijk was wel en niet een echtgenoot te zijn, wel en niet een ouder?”

De schrijfster vergelijkt hier het “gelijktijdig wel en niet geven om Toby” met het “gelijktijdig wel en niet op zich nemen van de rol van echtgenoot en vader”.

Voorbeeld 3 Wanneer bij Vivians moeder een hersentumor wordt geconstateerd, wordt de band tussen dochter en moeder hechter. De tumor lijkt weg te gaan, maar komt toch terug. Opnieuw legt de schrijfster een onverwacht verband:

“De tumor greep zich vast aan haar brein, zoals een kind aan zijn moeder, alsof het niet echt geloofde dat het iets zelfstandigs was – in en van zichzelf.”

Aan de ene kant is er de dochter die haar moeder niet wil loslaten. Aan de andere kant is er de ziekte die de drager ervan niet wil loslaten. De schrijfster vergelijkt die twee met elkaar.

Een volgende keer zullen we kijken naar verbinding met elementen buiten het kader.

Nieuw voor mij. Voor jou ook?
Zoals gezegd, voor mij was het nieuw om te zien dat een schrijver vergelijkingen trekt tussen (losse) elementen uit zijn verhaal. Ik vind het in het voorbeeldverhaal zo overtuigend dat ik het zelf ook wel eens wil proberen. Jij ook? Of misschien pas je het al toe?