Je verhaal heeft conflict nodig. Je personages moeten lijden. Die wijsheid is al zo oud als de literatuur en Tolstoj bracht het treffend onder woorden in de openingszin van Anna Karenina (met 940 pagina’s niet echt wat je noemt een kort verhaal): “Alle gelukkige gezinnen lijken op elkaar, elk ongelukkig gezin is ongelukkig op zijn eigen wijze.” Wil je je personages niet inwisselbaar laten zijn, dan moeten ze dus ongelukkig zijn. Vandaag vragen we ons af: Hoe laat je je personages lijden?
Shenpa
Een boeiend antwoord op die vraag, kwam ik tegen in het boek ‘Bevrijd jezelf van angsten en oude gewoonten‘ van de Boeddhistische non Pema Chödrön. In het hoofdstuk ‘Vluchtgedrag’ heeft zij het over het Tibetaanse begrip ‘shenpa’, dat zij vertaalt als ‘verstrikt raken’. Ze vertelt:
Met betrekking tot de metafoor van de giftige planten – de diepliggende jeuk en onze krabgewoonte – is shenpa de jeuk en tegelijkertijd de behoefte om te krabben; de behoefte om te roken, te veel te eten of drinken, om iets gemeens te zeggen of te liegen. Zo doet shenpa zich keer op keer voor in ons dagelijks leven: iemand zegt wat vervelends en iets in ons krimpt samen. Meteen raak je verstrikt. Die kramp uit zich onmiddellijk in het beschuldigen van de ander of het kleineren van jezelf. Deze kettingreactie van woorden, daden of obsessies vindt heel snel plaats. (…) Als we ervaren dat onze identiteit bedreigd wordt, wordt onze ik-gerichtheid heel sterk waardoor shenpa vanzelf opkomt. Vervolgens komen de neveneffecten: gehechtheid aan onze bezittingen, onze zienswijze en meningen. (Pema Chödrön. Vertaling: Ronald Hermsen)
Shenpa in het korte verhaal
Als we dit vertalen naar het schrijven: je personage heeft pijn en wil krabben, en dat krabben maakt het erger. Er ontstaat een kettingreactie, en die kettingreactie is je verhaal. De epifanie (catharsis) kan dan zijn dat je personage inziet (of het inzicht uit de weg gaat) dat hij die kettingreactie zelf in stand houdt.
En jij?
Denk je dat ‘shenpa’ kunt inzetten voor het lijden van je personage en het conflict van je verhaal? Hoe laat jij je personages lijden? Overigens, de discussie over Hoe je levensvisie je korte verhaal beïnvloedt blijft de gemoederen bezighouden. Interessant!
5 reacties op “Hoe je je personages kunt laten lijden met… shenpa”
[…] personage te laten doorgaan met het streven naar wat hij voor ogen heeft. En eveneens belangrijk: conflicten zijn het gevolg van de drijfveer en van de belevingswereld. Een conflict dat daar los van staat, is voor je verhaal misschien niet relevant omdat er weinig […]
Shenpa inzetten voor het lijden van je personages? Natuurlijk kan dat.
Zelf neem ik, in tegenstelling tot Schlimazlnik, het begrip ‘lijden’ heel breed. Er is iets aan de hand bij de hoofdpersoon, en wat dat ook is: het is een vorm van lijden.
Toch, kun je in een kort verhaal minder met Shenpa als in een roman, gewoon vanwege de beperktere omvang van een kort verhaal.
Voor mij heeft shenpa alles te maken met een vicieuze cirkel. In reactie op a doe je b en en daarmee roep je a weer op. Of c – maar dan staat c ook voor lijden, erger lijden dan a.
Soms komt ‘shenpa’ alleen in een soort van terugblik aan de orde, soms uitgebreider. Je kunt er een verhaal mee beginnen. Dat werkt vaak goed, omdat je de lezer meteen pakt en het verhaal intrekt.
De vraag hoe ik mijn personages laat lijden, vind ik een lastige omdat ik hier geen eenduidig antwoord op kan geven. Lijden kan allerlei vormen aannemen (jaloezie, onzekerheid, woede, wrok, schuld, schaamte, eenzaamheid – en ga zo maar door) en dat kun je op allerlei manieren naar voren laten komen, in bespiegelingen, dialogen, scènes, flash-backs enzovoort.
Dit citaat zal ik proberen te onthouden, Annemiek: In reactie op a doe je b en en daarmee roep je a weer op. Of c – maar dan staat c ook voor lijden, erger lijden dan a.. Mooi gezegd.
Ik heb een personage nooit laten lijden. Het conflict in een verhaal kan een dilemma zijn, maar dat noem ik geen lijden. Het kan veroorzaakt worden door een (al dan niet vervulbaar) verlangen, maar dat zie ik nog steeds niet als lijden. Het ongelukkig zijn hoeft ook geen lijden te zijn: is het niet veelal ontevredenheid, geboren uit ambitie?
Het lijden kan ook onbewust zijn, dan speelt het geen rol in een verhaal, de personages ploeteren moedig voort en hebben niet het idee dat ze lijden.
Werkelijk lijden verkleint je werkelijkheid (en vooral het contrast daarin) en beperkt je motivatie, ook die van de personages die in een vicieuze cirkel rond blijven hobbelen. Ik vind het daarom belangrijk dat personages een keuze hebben en een motivatie om de handeling in een verhaal te brengen.
Ik vraag me af of beperking van werkelijkheidsbesef en beperking van motivatie zo goed zijn voor een kort verhaal.
Daar kan ik kort over zijn: Shenpa komt veelvuldig voor in mijn verhalen. Zie ook mijn reactie op het vorige artikel.