Hoe je een tegenstander opvoert in een waargebeurd verhaal

Verhalen kennen niet alleen een held, maar ook een tegenstander. Lastig, als je een waargebeurd verhaal wilt vertellen over bestaande personen. Hoe vertel je over een tegenstander zonder hem zwart te maken?

Klein Duimpje vindt de reus op zijn weg bij zijn pogingen om in het bos te overleven. Odysseus en zijn bemanning krijgen te maken met de verleidelijke Sirenen. Robert Langdon en Sophie Neveu worden in De Da Vinci Code van Dan Brown gedwarsboomd door leden van de Vaticaanse prelatuur Opus Dei.

Welke vorm van fictie je ook bekijkt, zonder een tegenstander is een verhaal niet compleet. Sterker nog, dan wordt een sprookje of thriller pas spannend. Deze fundamentele vertelwet geldt ook voor waargebeurde verhalen. Zonder tegenstander is er geen ‘plot’. En zonder ‘plot’ is er geen moment van loutering of komt de hoofdpersoon niet tot een nieuw inzicht.

Bij waargebeurde verhalen is het vaak niet zo prettig om tegenstanders ten tonele te voeren. In privégesprekken is het geen probleem om je huisbaas negatief af te schilderen, die je uit je huis probeert te zetten. Maar in het openbaar – op internet of een boek bijvoorbeeld – kun je beter voorzichtig zijn met verhalen over bestaande personen. Wie weet leest je huisbaas ook mee, met alle ongewenste gevolgen van dien.

Het is sowieso niet prettig om negatieve verhalen over bestaande personen te vertellen. Deze personen hebben immers geen gelegenheid om hun kant van het verhaal te vertellen. Want zo zitten waargebeurde verhalen ook in elkaar: er zitten altijd meerdere kanten aan. Een journalist past ‘hoor- en wederhoor’ toe in zijn artikel en vraagt de tegenstander om zijn visie op de zaak te geven. In een verhaalvorm is die mogelijkheid echter meestal lastig toe te passen.

Maar hoe vertel je dan wel een verhaal met een goede plot en dus een tegenstander, die uit het leven gegrepen is? Gelukkig hoeft de tegenstander niet per se één persoon te zijn, maar kan ook de vorm aannemen van een omstandigheid of een symbool. Een tegenstander is in een waargebeurd verhaal vaak tegenslag, bijvoorbeeld een storm, een diefstal of een ijsschots, zoals in het verhaal over de Titanic. Door het faillissement van hun werkgever gaat bijvoorbeeld de wereldreis van Mark en Mariëlle niet door. Een brand legt het droomhuis van Gerard en Johanneke in de as. De tsunami zorgt voor enorme schade in de kerncentrales van Fukushima, waardoor de medewerkers van de centrale met man en macht in het geweer moeten komen om het radioactieve lek te dichten.

Er zijn ook andere mogelijkheden om een levensechte tegenstander minder nadrukkelijk voor het voetlicht te brengen. Zo kun je soms de tegenstander anonimiseren of hem of haar een andere naam geven. De verschrikkelijke schoolmeester die jouw hoofdpersoon nachtmerries bezorgde, is een archetype, die best onder een andere naam in het boek mag figureren. Een tegenstander in een waargebeurd verhaal is bovendien zelden alleen maar een door en door slechte figuur. Veel vaker is de tegenstander een persoon die door omstandigheden zijn betreurenswaardige gedrag vertoont. Door die nuances aan te brengen wek je in je verhaal een geloofwaardige tegenstander tot leven.

Ook kun je de tegenstander onzichtbaar maken door hem deel uit te laten maken van een grote groep. De Duitse bezetters in de Tweede Wereldoorlog figureren op die manier zonder problemen als tegenstanders in veel waargebeurde verhalen. Zo vierde de Eindhovense bevolking op 18 september 1944 in grote euforie het bevrijdingsfeest, de verlossing van ‘de moffen’. De dag daarna waren lichtkogels te zien aan de hemel. De uitgelaten mensenmassa dacht dat de oranje bollen van de Engelsen kwamen, bedoeld om de feestvreugde te verhogen. Totdat ineens het gerucht ging dat de Duitsers opnieuw een zwaar bombardement uitvoerden. Er brak grote paniek uit in de menigte. De mensen wisten niet hoe snel ze een veilig heenkomen moesten zoeken. Zo vormt zich een waargebeurd verhaal over de onverwachte terugkeer van de vijand, dat inslaat in je hart.