In de vorige post over het juiste ritme kun je wijze woorden lezen van Charles D’Ambrosio. Ze zetten me aan het denken over het belang van ritme voor mijn eigen werk, en dan vooral voor de roman waar ik momenteel aan schrijf: Een meisje nog. Het ritme is daarvoor erg belangrijk; de meeste fragmenten schrijf ik vanuit ritme. De inhoud is aan dat ritme ondergeschikt, of beter gezegd; in de meeste fragmenten wordt de inhoud in de stroom van het ritme meegenomen. Althans, dat hoop ik. Nog niet veel mensen hebben meegelezen en het boek is nog niet helemaal af (understatement), dus het is afwachten hoe het uitpakt.
genieten van ritme
Om in de juiste sfeer, in de juiste groove, in het juiste ritme te komen, herlees ik regelmatig het korte openingshoofdstuk van Bret Easton Ellis’ Minder dan niks (info bij Bol). Dit begin laat zich lezen als een kort verhaal en ik had het tot voor kort niet echt geanalyseerd, omdat ik bang was door die analyse iets stuk te maken dat ik juist zo hard nodig had. Dus las ik jarenlang dit openingshoofdstuk met mijn analytische verstand op nul, puur voor het betoverende ritme. Maar het hoofdstuk is een analyse meer dan waard, en toen ik het eenmaal ging analyseren kwam ik tot inzichten die me bij het schrijven verder helpen.
Maar laten we voor we gaan analyseren eerst genieten van de tekst en het ritme zelf (ik ben zo dol op die tekst dat ik het niet eens erg vind om hem domweg over te tikken):
Mensen zijn bang om in te voegen op de snelweg in Los Angeles. Dat is het eerste wat ik hoor als ik weer terug ben in de stad. Blair haalt me op van lax en slaakt deze verzuchting op het moment dat haar auto de invoegstrook oprijdt. Ze zegt: ‘Mensen zijn bang om in te voegen op de snelweg in Los Angeles.’ En al hoef ik helemaal niks achter die zin te zoeken, hij blijft irritant lang in mijn hoofd hangen. Niks lijkt verder nog belangrijk.
(uit: Bret Easton Ellis, Minder dan niks, vertaling Balt Lenders)
het ritme geanalsyeerd
Bovenstaand fragment is een weergave van het eeste kwart van het hoofdstuk, en door het hier af te kappen schaad ik het ritme, maar het leek me naar de schrijver toe niet sportief om het complete hoofstuk hier weg te geven. Bovendien kunnen we in dit te korte fragment al zien wat Bret Easton Ellis hier zo knap doet: hij komt meteen met het muzikale motief en gaat daarop variëren.
In de openingszin vermeldt hij het motief letterlijk, maar wel in de indirect rede, wat blijkt uit het feit dat aanhalingstekens ontbreken:
(1) Mensen zijn bang om in te voegen op de snelweg in Los Angeles.
In de tweede zin refereert hij aan dat centrale muzikale motief met het woordje ‘Dat’ waarmee hij die zin opent:
(2) Dat is het eerste wat ik hoor als ik weer terug ben in de stad.
Ook in de derde zin refereert hij aan het motief, nu met de woorden ‘deze verzuchting’:
(3) Blair haalt me op van LAX en slaakt deze verzuchting op het moment dat haar auto de invoegstrook oprijdt.
In de vierde zin herhaalt hij letterlijk het motief, maar nu in de directe rede, waarmee de eerste zin bij nader inzien slechts een indirecte aankondiging van het motief blijkt te zijn, maar nog niet het directe motief zelf:
(4) Ze zegt: ‘Mensen zijn bang om in te voegen op de snelweg in Los Angeles.’
In de vijfde zin komen we opnieuw een verwijzing naar het centrale muzikale motief tegen:
(5) En al hoef ik helemaal niks achter die zin te zoeken, hij blijft irritant lang in mijn hoofd hangen.
De zesde zin is een juweeltje, omdat hij zonder letterlijk te verwijzen wel degelijk verwijst. Met andere woorden, de verwijzing is verborgen. Kijk maar:
(6) Niks lijkt verder nog belangrijk.
In deze zesde zin ontbreken woorden als ‘dat’ of ‘deze verzuchting’, maar ze hadden er kunnen staan: Niks [dan deze verzuchting] lijkt verder nog belangrijk.
herhaling en variatie
Valt je trouwens op dat ritme ontstaat door enerzijds herhaling, en anderzijds variatie? Door die veriatie ontstaat een afwisseling in zinslengte. Want ook al lijken de zinnen allemaal ongeveer even lang, toch verschillen ze wel dagelijk. Zin 6 telt slechts vijf woorden, terwijl de zinnen 3 en 5 er ieder negentien tellen. De lengte van zin 3 en zin 5 is dus 380% van die van zin 6.
Is het advies dus om zinslengte variëren? Ja en nee. Wat mij betreft is dat advies oppervlakkig. Het moet het niet zozeer gaan om afwisseling van zinslente, want die zinslengte is slechts een indicator van waar het werkelijk om gaat. Het gaat om ritme. Als je vanuit ritme schrijft, ontstaat een variatie in zinslengte op een organische manier, van binnenuit.
lees er meer over
Wie meer wil lezen over ritme, kan terecht in Schrijven is ritme van Thomas Verbogt (inkijkexemplaar Bol) en in mijn boek Korte verhalen schrijven (inkijkexemplaar Bol), onder andere in de hoofdstukken 8 ‘Herhaling’ en 9 ‘Contrast’.
En wie gewoon wil genieten van ritme zonder afgeleid te worden door theorie kan zich onderdompelen in >Minder dan niks van Bret Easton Ellis (meer info bij Bol). Of op dansles gaan, of op muziekles. Dat doet volgens mij ook wonderen voor je schrijven.
en jij?
Schrijf jij (wel eens) vanuit ritme? Hoe doe je dat? Let je ook bij het lezen op ritme? Wie vind jij ritmisch schrijven? Dans je of speel je een instrument? Voel je dat je daar iets aan hebt bij het schrijven? Deel je ervaringen zodat we er allemaal iets aan hebben!
vergelijkbare posts
– Wat Charles D’Ambrosio ons leert over het juiste ritme
– Contrast – een belangrijk middel
– 5 manieren om je verhaal krachtiger te maken
De serie met lessen van Charles D’Ambrosio wordt volgende week vervolgd. Interviewer San Bos pakt dan de draad op en krijgt antwoord op haar vraag hoe het schrijfproces van Charles D’Ambrosio eruit ziet. Laat D’Ambroisio zich verrassen tijdens het schrijven of bewandelt hij vooral het pad dat hij van te voren heeft uitgestippeld?
2 reacties op “Het ritme van je verhaal – hoe je het te pakken krijgt”
Ook een compliment voor de vertaler van Minder dan niks, trouwens. Ik vind bijvoorbeeld het ritme van zin 2 zelf ook interessant, lees hem maar eens hardop voor. Knap vertaald.
Inderdaad, Yorien. Zin 2 heeft een heerlijk ritme. En vertalers verdienen ons respect!