Hoe een verhaal te beginnen? Over het begin van het begin

 

In deze en de volgende blogposts lees je over de totstandkoming van mijn verhalenbundel Wat ik van liefde weet, die in oktober verscheen bij Nieuw Amsterdam, Uitgevers. Welkom in mijn keuken. Deel 2: Hoe een verhaal te beginnen? Over het begin van het begin

 

Ik weet  niet meer heel precies welk van deze verhalen uit de bundel Wat ik van liefde weet het eerste is verwekt. Ik heb er nogal op los geschreven, dan eens met dit verhaalidee geflirt, dan eens met dat.

Toch zijn er wel mijlpalen die mijn leven en daarmee ook mijn schrijven markeren: woningen waar ik introk en weer uittrok, partners die ik verliet of die mij verlieten. De verhalen uit deze bundel horen allemaal bij de ene of de andere periode uit mijn leven, en op die manier kan ik ze globaal rangschikken.

Ik sluit toch niet uit dat het openingsverhaal, ‘Zwarte Weduwe’, het oudste is van deze bundel. Ik schreef het in een tijd dat ik bijkwam van een relatie die me alle hoeken van de kamer had laten zien. In die voorbije relatie leken tegenstrijdigheden te zitten die ik maar moeilijk met elkaar kon rijmen. Eén van die tegenstrijdigheden heb ik als uitgangspunt genomen voor dit verhaal.

 

Alsof je een ongeluk hebt bijgewoond

Het was ook een periode waarin ik onder de invloed kwam van de Braziliaanse schrijver Dalton Trevisan, aan wie dit verhaal een hommage is. Ik had voorafgaand aan ‘Zwarte Weduwe’ al wat aanzetjes geschreven voor verhalen in die stijl. Wat me daarbij voor ogen stond was een enorme vaart: zinnen en gebeurtenissen die over elkaar heen buitelen, brokstukken maken, mannen en vrouwen die elkaar in volle hevigheid de tent en het huwelijk uit vechten. Ik had daar wel iets mee, ik voelde een verwantschap met mijn eigen leven. Het moesten verhalen worden die je het gevoel gaven dat je niet een verhaal hebt gelezen maar een ongeluk hebt bijgewoond, zoals Rudy Kousbroek over het werk van Dalton Trevisan schreef.

 

Met een vonk tot leven wekken

Maar mijn eerste aanzetten in deze richting bleken steeds vooral vorm, ze hadden niet een inhoud die me uit mijn sokken blies, ze bleven probeersels die de vonk misten waarmee ze tot leven konden gewekt. Totdat daar ineens op mijn scherm deze woorden verschenen die het begin van ‘Zwarte Weduwe’ zouden worden:

Soms wil ze dood, soms wil ze een kind van je.

Die zin was een  geschenk. In slechts enkele woorden zette hij het vrouwelijke personage neer, en dat vrouwelijke personage had én een  drijfveer én een tegenstrijdigheid: ze wilde dood en ze wilde een kind. Ze was meteen van vlees en bloed. Daar kwam bij dat in diezelfde zin ook een man op het toneel werd gezet, de jij in het verhaal, die zich tot die doodswens en die kinderwens moest verhouden, waardoor het conflict niet alleen ín de vrouw zat, maar ook tússen de vrouw en de man. Wat moet een man met deze vrouw?

 

Ik hoefde er alleen maar bij te gaan zitten

De zin was een opening waardoorheen ik de rest van het verhaal geboren kon laten worden. Ik hoefde er alleen maar bij te gaan zitten, als een verloskundige bij een zwangere vrouw die het prima zelf aankan. De zinnen daarna volgden als vanzelf:

Soms wil ze dood, soms wil ze een kind van je. Als je thuiskomst van je werk, weet je niet wat je te wachten staat. Staat ze in de keuken haar polsen door te snijden? Trekt ze in de gang je broek naar beneden zodat je haar een kind kunt maken? Of ligt ze op bed, schone slaapster, dun laken als enig kledingstuk, blik op oneindig, terwijl jij niet weet of je haar moet nemen of moet troosten of met rust moet laten of god mag weten wat?

 

Schrijven vanuit ritme

Aan het eind van dit eerste fragment bleek ik behalve een drijfveer, een conflict en twee personages, ook het ritme te pakken te hebben. Dat ritme hoor ik zoveel jaar later vooral in de laatste zin. Ik isoleer hem hier, zodat ik er rustig naar kan kijken en hem verder kan analyseren:

Of ligt ze op bed, schone slaapster, dun laken als enig kledingstuk, blik op oneindig, terwijl jij niet weet of je haar moet nemen of moet troosten of met rust moet laten of god mag weten wat?

Het is een zin die, anders dan de voorgaande zinnen, niet volledig is, wat het een afwijkende zin maakt. Als ik ervoor zou hebben gekozen hem wel netjes en volledig uit te schrijven, zou hij als volgt zijn begonnen:

Of ligt ze op het bed als een schone slaapster met een dun laken als enig kledingstuk en met haar blik op oneindig […]

Zelf vind ik deze volledig uitgeschreven variant minder krachtig, minder ritmisch en daarom minder mooi. De zin wordt er naar mijn smaak te logisch van, te gladjes, je struikelt niet meer over ‘schone slaapster’, die in het origineel plompverloren, want zonder introductie, wordt opgevoerd en daardoor meer de aandacht trekt. En die extra aandacht voor ‘schone slaapster’ bevalt me wel. Het is de eerste beeldspraak in een alinea die tot dan toe vooral prozaïsch is.

 

En nog een ritme

Maar het ritme van deze zin komt niet alleen door het staccato in de eerste helft. Het komt ook van de overvloedigheid van de tweede helft.

[…] terwijl jij niet weet of je haar moet nemen of moet troosten of met rust moet laten of god mag weten wat?

Deze tweede helft is een opsomming die aanvankelijk  wat logische varianten geeft: enerzijds het ‘nemen’ (dat aansluit bij een kind willen uit de openingszin) en anderzijds het ‘troosten’ (dat juist aansluit bij het dood willen uit de openingszin). Vervolgens geeft het nog een alternatief: met rust laten, waarbij de angel gehaald lijkt uit het niet kunnen kiezen tussen de twee uitersten van dood willen of een kind willen. En denk je daarmee alle mogelijkheden wel gehad te heben, dan maakt de zin aan het einde nog snel een emotionele draai:

[…] of god mag weten wat?

Ook dit ritme van aan de ene kant staccato van de eerste helft en anderszijds juist de al te uitbundige opsommingen uit de tweede helft, hielp me om vanuit dit eerste fragment verder te schrijven. Het maakte daarna eigenlijk niet zo heel veel meer uit wat er ging gebeuren: er was al zoveel kracht, zoveel ritme, dat ik die gewoon hun werk kon laten doen.

 

Wil je de komende weken een berichtje ontvangen zodra er een nieuwe post verschijnt, meld je dan aan in de kolom rechts, bijvoorbeeld via Facebook, Twitter of mail.

 

Interessant om te weten

• Deze blogposts over de totstandkoming van een bundel volgen de verhalen in Wat ik van liefde weet.
• Eerder verscheen in deze reeks besprekingen: Hoe verder als het voltooid is? Over het loslaten van verhalen
• En voor wie meer inzicht wil in het schrijven van korte verhalen, is er het handboek Korte Verhalen Schrijven

 

En jij

Is ritme voor jou een drijvende kracht bij het lezen of schrijven? Hoe belangrijk is voor jou een beginzin? Geef gerust hieronder je reactie. En natuurlijk vind ik het fijn om te horen wat je van de bundel en dit openingsverhaal vindt.