In deze serie lees je over de totstandkoming van mijn verhalenbundel Wat ik van liefde weet, die in oktober verscheen bij Nieuw Amsterdam, Uitgevers. Vandaag deel 3: Hoe een verhaal te eindigen? Over het einde dat je als schrijver niet zelf kunt bepalen.
Ik denk dat er twee eindes in een verhaal zijn: het einde waar personage en ik naartoe lijken te werken, en het einde dat ons overvalt.
Het eerste einde: dat waarop we gefocust zijn
Het eerste einde, het einde dat in de lijn der verwachtingen ligt, is iets waarop het personage hoopt of iets waarvoor hij vreest. Het is een einde dat in de belevingswereld van het personage past, iets waar hij vanuit zijn tunnelvisie naar op weg lijkt te zijn. Dit eerste einde heeft te maken met wat we in ons leven willen bereiken of vermijden, met dat waarop we zijn gefocust, met ons doel van het leven.
Het tweede einde: een onvermoed perspectief
Het tweede einde is van een ander niveau. Dit is niet waar het personage en ik ons op richten, maar iets dat ons de pas afsnijdt. We zijn allebei ergens op gefocust, en dan dient zich een onvermoed perspectief aan, iets wat grotendeels buiten onze belevingswereld leek te liggen maar wat toch betekenis heeft, wellicht juist meer betekenis dan dat waarop we focusten. Dit tweede einde zou je kunnen zien als de dood, als iets wat losstaat van wat we willen en niet willen, maar dat toch het enige en daadwerkelijke einde van ons levensverhaal is.
Een praktijkvoorbeeld uit de bundel
Als voorbeeld neem ik het verhaal ‘Vlieg’, het tweede uit mijn bundel Wat ik van liefde weet. Het begint als volgt:
De relatie van Tim liep tegen het einde, en Vlieg zat al een tijdje zonder relatie. Ze ontving mannen bij haar thuis, honderd euro voor een uur. Zo leerde hij haar kennen. Ze was zijn type: begin twintig en tamelijk gezet, een vleugje buitenlands bloed. Ze was kieskeurig en zei dat ze niet vaak mannen ontving. Het moest leuk blijven. Vanaf de derde keer nam hij bloemen mee.
Wat hierna volgt heeft te maken met het perspectief (tunnelvisie, drijfveer) waarin Tim gevangen zit. Zal Vlieg voor hem kiezen? Zal ze stoppen als prostituée? Zijn leven zou ook over iets anders kunnen gaan, maar hij ‘kiest’ ervoor zich hierop blind te staren.
Na een tijdje wordt duidelijk dat Vlieg inderdaad gaat stoppen, maar Tim weet niet of het voor hem is dat ze stopt en ook niet of ze elkaar kunnen blijven zien als ze eenmaal gestopt zal zijn.
Dit alles heeft te maken met het soort einde dat ik het éérste einde noemde, met dat wat we in ons leven willen bereiken of vermijden. En het zou voor de hand liggen om daar daadwerkelijk het verhaal mee te eindigen, bijvoorbeeld in een scène waarin Tim en de lezer te weten komen: Vlieg kiest wel of niet voor Tim.
Er kwam gelukkig een ander einde op mijn pad, een einde van het tweede soort. Om dat duidelijk te maken zal ik eerste vertellen wat er verder gebeurt.
Vlieg zal stoppen met haar werk als prostituée, en de allerlaatste klant die ze ontvangt zal Tim zijn. Wanneer hij die laatste keer bij haar is, vertelt ze hem dat het water van haar appartement al afgesloten blijkt te zijn. Ze kan zich niet verfrissen en het lijkt erop dat ze daarom niet met Tim naar bed wil. Tim is niet overtuigd en wil met haar onder de douche. Als hij met haar in de zoals gewoonlijk donkere badkamer is, laat ze hem zien dat er daadwerkelijk geen water uit de kraan komt. Tim kijkt toe en herinnert zich hoe ze in deze badkamer keer op keer hebben gevreeën. En dan doen Vlieg het tl-licht aan:
Niet eerder had Tim de doucheruimte zo gezien. Het was of de zee aan licht iets wegspoelde – iets wat er altijd was geweest en nu ineens niet meer. De witte tegels blonken, zo te zien werd hier goed schoongemaakt. Toch zal helemaal onderaan een rand gele aanslag, kalk misschien, of ander vuil dat je er na verloop van tijd nauwelijks nog af krijgt. Bij het putje lag een verschrompeld bolletje sop met lange zwarte haren erin. Een paar flessen douchecrème stonden in een hoek op de douchevloer. Op een van de flacons stond: ‘Diep zwart’. Op een andere: ‘Geeft volume aan droog haar’.
Hier stopt het verhaal, en wellicht zal het de lezer net zo overvallen als het mij deed toen ik het schreef. Waarom ik hier stopte is omdat het me op dit punt iets duidelijk werd: dat Tim zich had blindgestaard, dat hij daadwerkelijk in een tunnel had geleefd, en dat er nu ineens ook een mogelijkheid blijkt te zijn om op een andere manier te kijken. Zijn oude leven is er ineens niet meer.
Het einde van een kort verhaal voegt volgens mij meestal niet iets toe, het is niet een zoveelste gebeurtenis. Ik denk dat het einde van een kort verhaal juist iets van ons afneemt, ons een illusie armer maakt. Het is alsof we worden losgescheurd uit het verhaal waarin we gevangen zaten. Het enige wat we kunnen doen is het moment zien dat onverwacht het laatste moment blijkt te zijn.
Blooper
Overigens had ik na deze slotalinea van ‘Vlieg’ nóg een alinea geschreven, die wel in het tijdschrift terecht kwam waarin het verhaal oorspronkelijk werd gepubliceerd, maar die het niet gered heeft tot in de verhalenbundel. Mijn uitgever adviseerde de alinea te schrappen omdat die beschreef wat de lezer zelf kon invullen. Misschien toch aardig om hem hier als ‘blooper’ op te nemen:
De ruimte leek klein, kleiner dan hij zich herinnerde. Het was moeilijk voor te stellen dat hier twee mensen hadden gestaan, en het was uitgesloten dat die twee mensen bewegingsvrijheid hadden gehad om capriolen uit te halen. De douchebak leek Tim amper groot genoeg voor hem alleen.
Hij keek achter zich, naar de plek waar zojuist Vlieg nog had gestaan om het licht aan te doen. Hij zou haar iets willen zeggen over wat hij nu waarnam, over wat hij nu dacht. Maar Vlieg had de badkamer al verlaten, hij had haar niet horen weggaan.
En jij?
Hoe denk jij over het einde van een kort verhaal? Voldoet het einde van een roman aan andere criteria dan dat van een kort verhaal? Wat vind je van de slotalinea die niet in de bundel terechtkwam? Deel je ervaring hieronder in het commentaar. Stel ik op prijs!
Zou je als blijk van waardering…
• deze blogpost willen delen via een tweet, een like of nog mooier een share?
• een reactie willen geven op bol.com, zodat je eventuele kopers van het boek een idee geeft van wat ze kunnen verwachten? Een review van slechts een paar woorden kan al een verschil maken. En durf gewoon de eerste te zijn. Dankjewel!
Wil je de komende weken een berichtje ontvangen zodra er een nieuwe post verschijnt? Meld je dan aan in de kolom rechts, bijvoorbeeld via Facebook, Twitter of mail (even naar boven scrollen en dan rechts).
Ook interessant
* Eerder verscheen in deze serie over het maken van een verhalenbundel een artikel over Hoe te beginnen? het begin van het begin.
* En voor wie meer inzicht wil in het schrijven van korte verhalen, is er het handboek Korte Verhalen Schrijven.
14 reacties op “Hoe een verhaal te eindigen? Over het einde dat je als schrijver niet zelf kunt bepalen”
Zelf ben ik nog maar net begonnen met mijn website. Het eerste verhaal moet ik nog gaan plaatsen. Voor het eerste verhaal wilde ik feestelijk beginnen. Helaas werkt mijn hoofdpersoon niet erg mee, die bleek de dood van haar moeder nog te moeten verwerken. Inmiddels worstel ik met het einde van het verhaal. Wat ik ook probeer, het einde gaat steeds een andere richting op dan ik eigenlijk wil. Goed om dan hier te lezen dat ik dus mijn tunnelvisie hierbij los moet laten en me te laten ontvoeren door mijn hoofdpersoon.
Een teken dat je veel fantasie hebt. Ik neem aan dat elke schrijver merkt dat de hoofdpersoon een eigen leven gaat leiden. Dit kan soms botsen met je oorspronkelijke idee over een plot. Ik raad aan om je manuscript een tijdje te laten liggen. Soms komt de oplossing spontaan door een ervaring. Ik hem ruim 20 manuscripten in diverse stadia op mijn laptop en ik werk aan een bepaald manuscript, net zoals mijn pet staat. Dat doe ik ook met corrigeren. Men vraagt mij hoe ik dat kan, maar ik heb piano gestudeerd, was dus gewend om snel te kunnen omschakelen nasr verschillende genres.
Persoonlijk houd ik van open eindes. Het verhaal blijft dan langer hanger en geeft me iets om over na te denken/zelf verder te fantaseren. Maar dat hangt natuurlijk ook van het verhaal af. Ik denk dat het einde dat je nu hebt gekozen meer aan de verbeeldibg overlaat. Dat lijkt me iets goeds. Het maakt me in ieder geval nieuwsgierig naar het gehele verhaal en wellicht ook het boek! En dat is toch wat je als schrijver wilt bereiken…
Leuk al die reacties en ideeën. Zelf vond ik het einde uit de bundel te abrupt (hoewel de flesjes die er stonden geen douchecrème waren, maar soorten shampoo ;-)), maar de ‘blooper’ gaf weer te veel weg. Dat Vlieg gevlogen was, moet er wel in, op een of andere manier, maar niet te duidelijk. (Ja, hier heb je wat aan… haha.)
Het eind aan een verhaal is wel heel belangrijk, denk ik. Als je als lezer het einde teleurstellend vindt, vind je het hele verhaal minder dan wanneer het een sterk einde is. Dat is met een roman minder belangrijk, maar een kort verhaal moet erin knallen omdat je minder tijd hebt om de personages te leren kennen en mee te gaan in het verhaal.
Tja… aan de andere kant van de schrijver zit de lezer en het voelt alsof die het laatste woord heeft. ..
Lezers hebben het laatste woord, Gemma. Dank voor het hardop meedenken hier. Bedoel je dat de tweede helft van de geschrapte alinea zou blijven bestaan en de eerste helft geschrapt blijft?
Misschien zou ik alleen de eerste zin van de laatste alinea laten staan. Dat woordje ‘zojuist’ geeft dan eigenlijk al aan dat ze er niet meer staat. De rest zou ik weglaten. (Leuk, dit geneuzel op zin-/woordniveau, maar ook lastig – want alles kan altijd anders.)
Het lijkt mij de logica zelf van je verhaal dat het tot een einde zal komen: verlangen is alles, bezitten is niets (zei o.a. Toon Hermans). Ik hou van het open einde, maar i.p.v. de weinig romantische ontdekkingen in de douche, zou ik eerder opteren voor het plots ontdekken van een geboortevlekje op haar schouder, of elders (door het licht van de TL-lamp).
Je zet me aan het denken, Leen. Inderdaad zijn de ontdekkingen in de douche aan het slot van het verhaal weinig romantisch. Juist daarom vind ik ze interessant, ze halen mij en het personage uit de romantiek van het verhaal. Dat lijkt me gepast, het einde lijkt me een plaats om uit het verhaal gehaald te worden. Als Tim door het felle licht plots een geboortevlekje op haar schouder zou ontdekken, dan blijft hij juist nog gefocust op zijn geliefde Vlieg, en blijft hij wellicht in zijn tunnelvisie en in het verhaal. Hoewel ik dat eerlijk gezegd nu pas bedenk hoor. Ik was me er bij het schrijven niet van bewust. Interessant dat je me hier nu over na laat denken.
Het einde zoals dat in je boek (dat ik nog niet heb hoor) terechtgekomen is vind ik inderdaad het mooist. Wat je over geplande en ongeplande eindes schrijft herken ik van geïmproviseerde muziek. Soms werk je duidelijk naar een einde toe, andere keren is het er ineens, in een paar seconden. Dat zijn vaak de spannendste eindes.
Mooie vergelijking met improvisatie-muziek, Rymke. Ik zie een kort verhaal vooral als improvisatie, soms wel eentje die een paar weken kan duren, maar toch. Ik herken het ook bij improvisatie-toneel, zoals bij het tv-programma ‘De vloer op’.
Ik denk dat ik deze week naar de winkel moet om je bundel te kopen.
Wat de laatse alinea betreft, de blooper zoals je deze zelf noemt: is een goede keus geweest om deze weg te laten. Persoonlijk hou ik wel van het abrupte en open einde.
Doet me goed om te horen, Ieko. Tot het boek er was kon ik dat einde alleen maar met mijn uitgever en een paar gewaardeerde meelezers bespreken. Toen maakte ik de keuze om inderdaad die laatste alinea weg te laten. Maar wat gaan al die andere lezers ervan vinden nu het boek in de winkel ligt en de keuze niet meer kan teruggedraaid. Blijft spannend. Dank voor je bijdrage!
Tim zag in een flits dat zijn nieuwe relatie met Vlieg net zo zou verzanden door huishoudelijk gedoe. Pure seks, ja, dat kon hij overal krijgen. Nee, hij voelde zich toch beter als hij zijn vrijheid bleef houden. Dat gezeur over afgesloten water … Snel kleedde hij zich aan, legde twee briefjes van 50 neer en sloop naar buiten.
Wat vind je hiervan?
Attent dat je meedenkt, Annemarie. Je kiest voor een duidelijk einde, een gesloten einde. Sommige lezers zullen bij jou einde opgelucht ademhalen dat er eindelijk iets gebeurt. Zelf kies ik er meestal voor om wat meer open te eindigen, zodat de lezer zelf verder kan denken over hoe het verder zal verlopen. Wie weet gebeurt er juist bij zo’n open einde iets in het hoofd van de lezer wat lijkt op wat jij hier nu op het blog hebt gezet.