Als ik mijn handboek over Korte Verhalen Schrijven nu zou schrijven, dan zou ik er wellicht een hoofdstuk aan toevoegen over de Horror Vacui, de angst voor de leegte, die soms voor kunstenaars zo bedreigend is dat ze hem, jammergenoeg, meteen en zo volledig mogelijk willen vullen.
De leegte omsluiten en zichtbaar maken
Ik werd me weer eens bewust van die Horror Vacui op schilderijen van Jan Hendrik Weissenbruch (die deel uitmaken van een tentoonstelling over de Haagse School, Holland op zijn mooist, in het Gemeentemuseum Den Haag). Weissenbruch breekt met de gewoonte om in het midden van schilderijen iets te laten zien dat de aandacht trekt, waardoor dat midden bij hem in zekere zin leeg aandoet. Zoals in Strand scène 1887 dat in het midden de zee en de wolkenhemel laat zien alsmede enkele zaken die vanuit de verte niet te onderscheiden zijn. Buiten het midden is er meer te zien, maar ook dat is klein en op afstand gehouden: drie zeilboten en vier strandgangers op de rug gezien. Zij omsluiten die leegte, ze zijn nodig om haar contouren te geven en daarmee zichtbaar te maken.
Leegte in verhalen
Ik denk dat zoiets ook in verhalen kan werken. De neiging is om iets groots dramatisch centraal te stellen. Dat kan soms inderdaad mooi zijn en hoeft niet per se vermeden te worden. Maar je kunt de lezer ook raken door dat niet te vertellen, en door alleen te laten zien dat de mensen er in de marge mee worstelen: ze proberen het dramatische buiten te sluiten, het niet te zien, te doen of niet bestaat. En binnen die contouren tekent het drama zich af.
De tentoonstelling Holland op zijn mooist is te zien in het Gemeentemuseum Den Haag tot en met 30 augustus 2015. Het Gemeentemuseum heeft Strand scène 1887 en ook andere schilderijen van Weissenbruch in de permanente collectie.
He boek Korte Verhalen Schrijven gebruikt als metafoor de fotografie.
Met dank aan Rymke, die me op deze tentoonstelling en de leegte wees.
3 reacties op “Horror Vacui – Wees in je verhalen niet bang voor de leegte”
Leuk, Ton. Mooi om hier die mooie Weissenbruch weer tegen te komen. Vandaag was ik in Dordrecht, bij het andere deel van de tentoonstelling over de Haagse School, ook erg de moeite waarde, en ook daar weer vond ik inspiratie voor het schrijven (of was het nog meer: herkenning?) toen ik las: ‘Voor de Hollandse schilders was de poëzie van het alledaagse een grotere bron van inspiratie dan de grote drama’s van het leven.’ Daarnaast blijft het bijna mysterieus waardoor het ene schilderij van een landschap (of verhaal) me zoveel meer raakt dan een ander, waar bijna hetzelfde op (in) staat. Maar die gewaagde leegte is in elk geval sterk!
Een mooie tip, Ton! Even een opmerking over het leesblok korte verhalen: daar staat een fout in de data, nl 2105 ipv 2015!
Ton, een mooie tip, bedankt. En inderdaad ook een prachtig schilderij op een indrukwekkende tentoonstelling. Groet, Paul