Natuurlijk, als we met mensen en personages meeleven, leven we mee met wat hen overkomt, met wat ze doen, met de gevoelens die ze hebben. Maar we leven ook mee met de manier waarop ze met hun verhaal omgaan, al zijn we ons van dat laatste meestal niet zo bewust. Toch speelt het een grote rol als we de lezer bij het verhaal willen betrekken. Laten we kijken hoe dat werkt aan de hand van een paar voorbeelden.
Voorbeeld 1: medeleven bij Clarice Lispector
Als Clarice Lispector in De navolging van de Roos een vrouw ten tonele voert (Laura) die zojuist ontslagen is uit een kliniek en die zichzelf nu vertelt dat ze normaal moet zijn, dan leven we misschien met haar mee omdat we weten hoe het is om de druk te voelen om ‘normaal’ te moeten zijn. Maar we leven ook met haar mee omdat we lezen en misschien ook wel voelen hoe Laura het verhaal dat ze creëert (‘ik moet normaal zijn’) als een reddingsboei vasthoudt, en omdat we in ons eigen leven hebben ervaren hoe hopeloos het kan voelen om ons vast te moeten houden aan een verhaal, eens te meer als dat verhaal niet blijkt te kloppen. En dan hoeft het niet eens zoveel uit te maken of het verhaal waaraan we ons hebben vastgehouden zoveel op dat van Laura lijkt. Meer informatie over dit verhaal van Clarice Lispector vind je op Narrative Head, dat met een schrijversoog naar dit verhaal kijkt.
Voorbeeld 2: medeleven bij Lydia Davis
Of neem de hoofdpersoon in het verhaal Uitsplitsen van Lydia Davis. Ik neem niet aan dat je net als hem na afloop van een relatie de rekening hebt opgemaakt om te zien wat de relatie je per dag of per uur heeft gekost (en als je dat ooit wel hebt gedaan, laat het me weten, daar wil ik graag alles over horen), maar je zult vast wel eens na afloop van een relatie of na afloop van een periode de behoefte hebben gevoeld om tot een afgerond verhaal te komen, misschien om met dat verhaal te bepalen wat het verleden waard is geweest of om te bepalen wat het betekend heeft.
Voorbeeld 3: medeleven bij John Cheever
Een laatste voorbeeld, De zwemmer van John Cheever. In dit verhaal besluit de hoofdpersoon Neddy Merrill een lange zwemtocht te maken naar zijn huis, een tocht die hem langs de zwembaden en villa’s van vele buren zal leiden. Hij voelt zich jong en sportief, hij heeft een triomftocht voor ogen, en vernoemt die naar zijn vrouw. Maar gaandeweg wordt de ontvangst door buren steeds minder hartelijk: hij wordt aangesproken op zijn drankgebruik en zijn liefdeloosheid, en als hij uiteindelijk zijn huis bereikt, blijkt dat te koop gezet. Slechts weinig lezers zullen zelf ooit zo’n tocht gemaakt hebben, maar we weten wel hoe het voelt als het verhaal dat we van onszelf hebben op steeds meer weerstand stuit.
Vraag
Vraag: hoe kun je meeleven met het verhalende van de hoofdpersoon in Kafka’s De gedaanteverwisseling, zelfs al is het een absurd verhaal waarin de hoofdpersoon ontwaakt als een ondier? (In de vorige blogpost vind je meer over dit verhaal)
Let op!
Alleen al het feit dát de schrijver laat zien dat personages met hun eigen verhalen dealen en hoe ze dat doen, kan ervoor zorgen dat de lezer meeleeft. Het is daarbij wel van belang dat de personages net als echte mensen zélf hun verhaal creëren, zodat het hun eigen strijd is die de lezer ervaart. Als het daarentegen overduidelijk is dat de schrijver een verhaal heeft bedacht en dat die het personage als een marionet daardoorheen leidt zonder dat ze zelf mogen bijdragen hun verhaal, dan zal de lezer minder snel meeleven.
Personages creëren
Overigens, het verhalende helpt niet alleen om medeleven voor het personage te voelen. Het helpt ook om het personage op te bouwen en om het conflict te creëren. Meer daarover in de volgende blogposts.
